عکاسي نجومي با دوربين هاي ديجيتال

آمادگي قبلي براي عکاسي نجومي
 

قبل از آن که براي عکاسي نجومي از خانه بيرون برويد بايد راجع به چند چيز فکر کنيد و از پيش آماده باشيد. مثلا اين که از چه موضوعي يا جرمي و چطور مي خواهيد از آن ها عکس بگيريد. يا اين که اصلا جرم مورد نظرتان در آن موقع در آسمان ديده مي شود يا خير. اصولا بهترين موقع براي عکس گرفتن از جرمي آسماني زماني است که آن جرم در بالاترين ارتفاعش در آسمان باشد. هميشه با برنامه ريزي قبلي مي توانيد بيشترين بهره را از زمان موجود براي عکاسي از آن جرم خاص ببريد. به اندازه ي جرمي هم که مي خواهيد از آن عکاسي کنيد فکر کنيد. اگر بخواهيد از درون شهري با آلودگي نوري از جرمي کم نور، مثل سحابي يا کهکشاني کوچک و با تلسکوپي با فاصله ي کانوني کوتاه عکاسي کنيد به احتمال بسيار زياد نمي توانيد عکس هاي خوبي بگيريد. براي تازه کارها، بهترين راه عکاسي از اجرام بزرگ و نوراني مثل سحابي جبار يا خوشه پروين يا کهکشان امراه المسلسه است. از آنجا که اين اجرام بزرگ و نوراني اند، مي توانيد از تلسکوپ هايي با فواصل کانوني کوتاه بهره ببريد. مزيت ديگر آن نيز پوشاندن عيوب رديابي تلسکوپ تان است. علاوه بر آن، مزيت ديگر عکاسي از اين اجرام نوراني و بزرگ اين است که مدت کمتري براي نوردهي نياز داريد که باز آن هم به کاهش عيوب رديابي کمک خواهد کرد.

ـ کادربندي موضوع مورد نظر
 

عرفي در عکاسي نجومي رايج است که بر اساس آن موضوع عکاسي طوري در قاب دوربين قرار مي گيرد که بالا و پايين آن مطابق شمال و جنوب، و چپ و راست آن مطابق شرق و غرب است. براي رعايت اين عرف کافي است پايين قاب مورد نظرتان با محور ميل يا بعد هم تراز باشد. البته هيچ قانوني در کار نيست و مي توانيد موضوع مورد نظرتان را هرجور که به چشم خوش مي آيد در قاب دوربين تان قرار دهيد. اما با رعايت اين عرف، تشخيص جهات تصوير را راحت تر کرده ايد. مزيت ديگر اين کار آن است که عيب يابي ردياب تلسکوپ تان با اين روش بسيار راحت تر است. مثلا، اگر در همه ي عکس هايي که گرفته ايد ستاره ها به صورت خطوط شمالي - جنوبي ثبت شده اند نشانه ي آن اين است که مقر تلسکوپ تان را خوب قطبي نکرده ايد. اگر هم خطوط شرقي - غربي ثبت شده اند نشان دهنده ي اين است که مقر تلسکوپ تان داراي خطاي تناوبي (Period Error) است. بعضي از اجرام، مثل کهکشان امراه المسلسه، به صورت عمودي بهتر در قاب دوربين جاي مي گيرند و بعضي مثل خوشه ي پروين به صورت افقي. اما گذشته از همه ي اين تفاصيل، وسليه ي شخصي تان حرف آخر را مي زند.
ولي در هر صورت، با استفاده از نرم افزارهاي آسمان نما يا نقشه ي آسمان موضوع را پيدا کنيد و از قبل تصميم بگيريد که چطور مي خواهيد جرم مورد نظرتان را در قاب قرار دهيد. اين کار خيلي در وقت محدودتان در هنگام عکاسي صرفه جويي مي کند. در اغلب نرم افزارهاي آسمان نما مي توانيد اندازه ي حسگر دوربين و فاصله ي تلسکوپ تان را وارد کنيد و نرم افزار ميدان ديد را محاسبه و روي نقشه ي آسمان نشان مي دهد. با اين وصف دقيقاً مي فهميد که جرم مورد نظرتان را به چه شکل در قاب دوربين تان جاي دهيد.

ـ شارژ کردن باتري ها
 

اگر از قبل مي دانيد که قرار است در چند روز آينده عکاسي کنيد، مطمئن باشيد که باتري هاي دوربين يا باتري هاي کمکي از قبل شارژ شده باشند. در غير اين صورت ممکن است شبي مناسب عکاسي را فقط به سبب اين که باتري دوربين تان خالي است از دست بدهيد.

ـ رعايت هاي لازم قبلي
 

اگر قرار است براي رصد يا عکاسي نجومي به مکاني دور از شهر يا حتي نزديک اما خلوت برويد حتما به کسي اطلاع بدهيد که به کجا مي رويد و کي قرار است برگرديد. اگر تلفن همراه داريد حتما آن را با خودتان ببريد. هرچند بايد يادتان باشد که اين تلفن ها هم در بسياري از نقاط دوردست کار نمي کنند. رعايت اين امور براي اين است که اگر مثلا باتري خودروتان وسط بيابان از کار افتاد بتوانند شما را پيدا کنند.

ـ زمان مناسب براي عکاسي نجومي
 

مناسب ترين زمان براي عکاسي نجومي زماني است که آسمان صاف و بي ابر باشد و فقط به اطلاعيه هاي هواشناسي بسنده نکنيد. آسمان صاف براي منجمان و عکاسان نجومي معني بسيار متفاوتي نسبت به عامه دارد. هوا بايد کاملا صاف، بي غبار و ساکن باشد.

ـ موقعيت مناسب جرم آسماني براي عکاسي از آن
 

همان طور که قبلا گفته شد، معمولا بهترين زمان عکاسي از جرمي آسماني زماني است که آن جرم از خط نصف النهار آسماني (Meridian) مي گذرد. نصف النهار آسماني، خطي فرضي است که از شمال تا جنوب کره ي آسمان کشيده شده و از سرسو (Zenith) مي گذرد. عبور جرم مورد نظر از خط نصف النهار به معناي بالاترين موقعيت آن جرم در آسمان است. رصد يا عکاسي از آن جرم در اين موقعيت به اين معني است که آن جرم را از کمترين ضخامت جو مي توانيد ببنيد. برعکس، اگر جرمي را در افق عکاسي يا رصد کنيم به معني آن است که داريم آن را در بيشترين ضخامت جو مي بينيم. هرچه ضخامت جو بيشتر باشد وضوح تصوير جرم آسماني کمتر مي شود. با استفاده از چرخه ي آسمان يا نرم افزارهاي آسمان نما دقيقا مي توانيد زمان عبور جرم مورد نظرتان از خط نصف النهار را پيدا کنيد و براي عکاسي در آن موقع از قبل برنامه ريزي کنيد. اگر قرار است در نيمه شب بين کهکشان امراه المسلسه که بالاي سرتان واقع شده و سحابي جبار که در همان فصل کمي بالاتر از افق ديده مي شود يکي را انتخاب کنيد حتما سراغ امراه المسلسله برويد چون بالاي سرتان واقع شده است. يکي دو ماه صبر کنيد تا صورت فلکي جبار به بيشترين ارتفاع خود برسد و بعد مي توانيد از سحابي جبار عکس بگيريد. هر جرمي وقت مناسبي براي عکاسي دارد. مثلا معروف است که بهار فصل شکار کهکشان هاست. در بهار، صورت هاي فلکي و راه شيري زمستاني همزمان با خورشيد غروب و صورت هاي فلکي و راه شيري تابستاني کمي قبل از سپيده ي صبح طلوع مي کنند. تنها چيزهايي که تمام شب مي توان آن ها را ديد، قلمرو وسيعي از کهکشان هاي واقع در دب اکبر، اسد، گيسو و سنبله است. بهترين زمان عکاسي از راه شيري زمستاني در زمستان و راه شيري تابستاني در تابستان است.
اگر امکان و حال بيدار ماندن تا صبح را داريد مي شود در اصل بالا کمي تقلب هم کرد چون در اواخر هر فصل صورت هاي فلکي فصل بعد چند ساعتي قبل از سپيده طلوع مي کنند و مي توان از آن ها عکس گرفت. راستش را بخواهيد اين کار فکر بدي هم نيست چون در اين ساعات آلودگي نوري به کمترين ميزان مي رسد. چراغ خانه ها، مغازه ها و خودروها ديگر روشن نيستند. از طرفي، هواپيماهاي کمتري از ميان کادر دوربين تان رد مي شوند و عکس هاي تان را خراب مي کنند.

ـ اثر نور ماه بر عکاسي نجومي
 

همان طور که مي گويند، غير از مواقعي که ماه در آسمان است، قبل از سپيده تاريک ترين موقع آسمان است. هرچه هم آسمان تاريک تر باشد عکس هاي تان بهتر از آب در مي آيد. مگر آن که بخواهيد از خود ماه عکس بگيريد، بهترين موقع براي عکاسي از اجرام اعماق آسمان شب هايي است که ماه در آسمان نباشد. بسته به سن ماه، انعکاس نور آن زمينه ي آسمان را خيلي روشن کند. نور ماه ناشي از بازتاب نور خورشيد است و هر ماهي بيش از هلالي باريک بر رصد يا عکاسي از اجرام اعماق آسمان اثر منفي مي گذارد. پس اگر مي خواهيد از اجرام اعماق آسمان عکس بگيريد موقعي را انتخاب کنيد که ماه يا هنوز طلوع نکرده يا تا آن موقع غروب کرده باشد. اگر هم ممکن است شب هاي عکاسي کنيد که ماه اصلا در آسمان نيست، مواقعي که ماه در آسمان هست مي توانيد از خوشه هاي ستاره اي يا کروي عکاسي کنيد که نسبتا نوراني اند.

ـ ملاحظات ديگر
 

سعي کنيد وقتي که بادي قوي مي وزد عکاسي نکنيد. لرزش هاي ناشي از تکان خوردن تلسکوپ و دوربين ناشي از وزش باد خود را به خوبي در هنگام ثبت تصوير نشان مي دهند. اگر اصرار داريد در اين شرايط يا مثلا در شرايط نامناسب جوي عکاسي کنيد حتما از لنزهاي با زاويه ي باز استفاده کنيد تا عيوب ناشي از شرايط را به کمترين ميزان برسانيد.

ـ مکان مناسب براي عکاسي
 

براي عکاسي از اجرام اعماق آسمان و با نوردهي طولاني، مهمترين چيز اين است که از مکاني عکاسي کنيد که داراي آسماني صاف و تاريک و شفاف باشد و براي عکاسي از سيارات، مهمترين شرط براي مکان عکاسي يا رصد اين است که شرايط «ديد نجومي» مناسب باشد. اين دو شرط حتما نبايد با هم مهيا شوند. مثلا براي عکاسي از اجرام اعماق آسمان حتما نبايد آسماني «شفاف» داشت. براي اين که فرق ميان ديد نجومي و شفافيت کاملا مشخص باشد در زير تعاريف اين دو را مي آورم چون خيلي ها اين دو را يا با هم يکي مي دانند يا با هم اشتباه مي گيرند.
- ديد نجومي (Seeing) يعني ثبات جو بالاي سرمان طوري که جزئيات کوچک اجرام آسمان قابل ديد باشد. اگر ديد نجومي مناسب باشد جزئيات تصوير مبهم نيست. همان طور که مي دانيد، وقتي به آسمان نگاه مي کنيم در حقيقت داريم آسمان را از پس چندين لايه از جو مي نگريم. هر لايه دماي متفاوتي دارد و نور آمده از اجرام آسماني با عبور از اين لايه ها، به اين طرف و آن طرف منحرف مي شود و به ما مي رسد. اين کج و معوج شدن نور در مسيرش از درون لايه هاي جو همان شرايط بد ديد نجومي و علت اصلي چشمک زدن ستاره هاست. ديد نجومي بد مانند موقعي است که داريد منظره اي را از پس حرارت ناشي از آسفالت داغ مي بينيم. ديد نجومي بد مي تواند جزئيات سيارات، گودال هاي ماه و لکه هاي خورشيدي را مبهم و تفکيک ستاره هاي دوتايي را مشکل کند. در ضمن در اين شرايط، کار کانوني کردن يا به وضوح رساندن تصوير درون تلسکوپ يا دوربين را هم مشکل تر مي کند.
- شفافيت (Transparency) مربوط به صاف بودن و وضوح جو است. در روز، مقدار شفافيت تعيين کننده ي اين است که تا چه فاصله اي را مي توان ديد و در ديد شب تعيين کننده ي آن است که تا چه حد از اجرام کم نور را مي توان ديد. شفافيت آسمان را مي شود در هنگام روز با روش «آزمون شست» (بله، همان انگشت شست!) سنجيد. دست تان را کاملا دراز کنيد و با انگشت شست تان قرص خورشيد را بپوشانيد. ببينيد آسمان اطراف خورشيد چقدر آبي است. اگر آسمان پرغبار يا پررطوبت باشد، شفافيت آن کم و آسمان اطراف خورشيد حتي تا لبه ي انگشت تان آبي خواهد بود. يادتان باشد که هنگام انجام اين آزمون مستقيم به خورشيد نگاه نکنيد. شفافيت مناسب جو کمک بسياري به رصد و عکاسي از سحابي و کهکشان هاي کم نور مي کند.
ديد نجومي تقريبا هيچ ربطي به شفافيت ندارد. گاه ممکن است شرايط ديد نجومي بسيار مناسب باشد ولي جبهه اي از هواي گرم و مرطوب شرايط شفافيت بدي را به وجود آورده باشد و از طرفي گاه جو شفافيتي عالي ولي ديد نجومي بدي دارد.
منبع: ماهنامه نجوم شماره 204